Moje zainteresowanie tematem związane jest oczywiście z rozwojem postrzegania pozazmysłowego. Mistyk doświadcza świat w sposób wyjątkowy. Wyjątkowość ta jest potęgowana przez fakt, że doświadczenia mistyczne mają charakter wybitnie subiektywny i bardzo ciężko je weryfikować, co powodować musi daleko posunięty sceptycyzm naukowca, który ma z czymś takim kontakt. Jeśli jednak podejdziemy do tematu bez uprzedzeń to musimy stwierdzić kilka faktów.

• Niektórzy (nieliczni) ludzie opisują własne doświadczenia w postrzeganiu świat, które znacząco odbiegają od tego,  co rozumiemy pod pojęciem "normalnego" postrzegania świata.
• Opisy tych spostrzeżeń nie są identyczne, ale wykazują bardzo duże podobieństwa, a w szczególności obraz rzeczywistości wyłaniający się z tych opisów jest spójny w bardzo dużym zakresie.
• Zdecydowana większość ludzi doświadcza w ciągu życia (jednorazowo,  sporadycznie, regularnie) zjawisk związanych z percepcją, których nie rozumie i nie umie "racjonalnie" wyjaśnić, jednocześnie informacje w ten sposób pozyskane uważa za istotne,  a nawet cenne. 

Sama nazwa postrzeganie pozazmysłowe już w sobie zawiera informację, że rzecz dotyczy percepcji w sposób inny, niż standardowy. "Standardowy" bowiem oznacza przetworzenie bodźca zewnętrznego przez odbiornik, zwany zmysłem, w impuls elektryczny i wysłanie go do mózgu, gdzie podlega interpretacji i zapamiętaniu. To, że nie umiemy określić natury i źródła tych bodźców rodzi problem z obiektywną weryfikacją tych zjawisk. Nie wiemy bowiem jakiego rodzaju są to bodźce i jaką drogą docierają do mózgu.

Warto jednak zastanowić się nad tym co już wiemy i np. porównać percepcję pozazmysłową z tą "codzienną". Odkrywając podobieństwa możemy posunąć się nieco dalej w rozumieniu tych zjawisk, a co ważniejsze spróbować je kontrolować.

Pomocna nam będzie w tym celu znajomość sposobu w jaki człowiek poznaje świat i uczy się nowych rzeczy, oraz jak umysł radzi sobie z nowymi bodźcami.

Epistemologia

Epistemologia - (od stgr. ἐπιστήμη, episteme – „wiedza; umiejętność, zrozumienie”; λόγος, logos – „nauka; myśl”), teoria poznania lub gnoseologia – dział filozofii, zajmujący się relacjami między poznawaniem, poznaniem a rzeczywistością. Epistemologia rozważa naturę takich pojęć jak: prawda, przekonanie, sąd, spostrzeganie, wiedza czy uzasadnienie. "Co to jest poznanie i czym jest poznawanie? Wyjaśnianie praw dotyczących zarówno poznawania i tego, co jest poznane".

Wikipedia

W czasach studenckich trafiłem na seminarium dotyczące funkcjonowania umysłu. Seminarium związane było z pracą doktorską o pewnych konsekwencjach twierdzenia Goedla. Jako jego uczestnik miałem przygotować materiały o "Epistemologii" Jeana Piageta. W seminarium brali udział głównie studenci psychologii, więc czułem się nieco niepewnie, bo co ciekawego dla nich mógłbym wyczytać w tej książce. Ku mojemu zaskoczeniu wszyscy byli bardzo zainteresowani tematem, ale gdy tylko zaczynałem opisywać konkretne zagadnienia na wyścigi krzyczeli, że to nie tak. Nieco mnie to zdziwiło, ale prowadzący seminarium wyjaśnił,  że na studiach psychologii większość brała udział w wykładach "Krytyka Piageta". Niestety chyba nikt z nich nie przeczytał "Epistemologii"...

Generalnie epistemologia zajmuje się:

• definiowaniem i rozpoznawaniem czym jest wiedza,
• czym jest prawda,
• jakie relacje łączą materię z duchem oraz
• problemem percepcji.

Wszystkie te elementy wydają się niezwykle istotne przy badaniu zjawisk dotyczących pozazmysłowej percepcji. Warto zwrócić uwagę na to, że epistemologia, którą dla czasów nowożytnych zapoczątkował Kartezjusz, towarzyszyła filozofii od samego początku jej istnienia i była z nią mocno związana. W wielkiej mierze dotyczyła też kwestii, które nazwalibyśmy "religijnymi", zajmując się również tematem rozpoznawania Prawdy i Dobra.

W szczególności jednak epistemologia zajmuje się badaniem procesów poznawczych oraz tego, jak przebiega rozwój procesów poznawczych. Najbardziej rozwiniętą teorię rozwoju intelektualnego człowieka zapoczątkowana została przez wspomnianego wyżej Jeana Piageta. Teoria ta została rozwinięta przez jej krytyków i obecnie jest najpopularniejsza. Dzieli ona rozwój intelektualny na 5 etapów, ale dla naszych rozważań największe znaczenie ma pierwszy etap, w którym pojawia się percepcja zjawisk i na jego końcu dochodzi do powstania ich symbolicznej reprezentacji, która jest podstawą rozróżniania oraz zapamiętywania. Jest to czas w którym naszym życiem sterują odruchy i dopiero uczymy się reagować na bodźce w sposób intencjonalny. Proces ten związany jest ściśle z kształtowaniem się fizycznego mózgu i w naturalny sposób nowe bodźce zarówno stymulują jego rozwój, jak i kształtują psychikę człowieka.

Jeśli na jakimś etapie życia pojawiają się nowe bodźce, mam tu na myśli doznania pozazmysłowe, mózg bez względu na ich źródło musi sobie z nimi w jakiś sposób radzić. To, że mózg człowieka jest już najczęściej ukształtowany rodzić może jednak szereg problemów.

Synestezja

Synestezja to ciekawe zjawisko, które można nazwać "pomieszaniem zmysłów".

Synestezja (gr. synaísthesis – równoczesne postrzeganie od sýn – razem i aísthesis – poznanie poprzez zmysły) – stan lub zdolność, w której doświadczenia jednego zmysłu (np. wzroku) wywołują również doświadczenia charakterystyczne dla innych zmysłów, na przykład odbieranie niskich dźwięków wywołuje wrażenie miękkości, barwa niebieska odczuwana jest jako chłodna, obraz litery lub cyfry budzi skojarzenia kolorystyczne itp.

Wikipedia

Z pojęciem synestezji spotkałem się również po raz pierwszy na studiach - grupa studentów miała przygotować projekt pozwalający zaprezentować w jaki sposób synestetycy postrzegają rzeczywistość. To miała być kolorowa dyskoteka, gdzie dźwięk miał być wizualizowany w postaci kształtów i barw. Projekt upadł, bo ktoś uznał, że jest to temat "dziwny" i zablokował jego realizację. Nie brałem co prawda w tym projekcie udziału, ale w każdym razie dowiedziałem się czym jest synestezja.

Synestezja może przyjmować bardzo dziwne postacie: np. wzór matematyczny może być piękny w sensie takim, jak dla większości z nas jest piękny obraz, czy utwór muzyczny. Ciekawym przypadkiem synestezji jest sytuacja, gdy pojęcia abstrakcyjne kojarzymy (tzn. mózg kojarzy) z wrażeniami zmysłowymi - np. gdy rozpoznajemy dni tygodnia jako odcienie szarości (względnie często) lub kolory (rzadziej). Warto zwrócić uwagę, że synestetykami byli również wielcy mistycy.

Zupełnie niecodziennym przypadkiem synestezji był napotkany przez mnie opis wrażeń doświadczanych przez pewną kobietę, która twierdziła, że często "czuje" nadawaną w radio ulubioną melodię - wtedy wystarczy, jak odszuka właściwą stację i może jej słuchać w głośnikach. 

Synestezja może być spontaniczna, ale może być też efektem działań zewnętrznych - np. uszkodzenia mózgu. Znane są przypadki osób, które po wypadku doświadczały silnych doznań synestetycznych - zazwyczaj doznania te z czasem zanikały.

Nieco inna sytuacja ma miejsce, gdy do mózgu zaczynają docierać nowe bodźce - sytuacja taka ma miejsce np. po operacji przyklejenia siatkówki oka, gdy osoba niewidoma od urodzenia uzyskuje możliwość widzenia. Pojawienie się takiej możliwości zaowocowało dużą ilością takich operacji. Niestety okazało się, że operacja taka przeprowadzona u osoby dorosłej powodowała z czasem silne problemy psychiczne, bardzo często kończące się śmiercią pacjenta. Powiązano to z tym, że duża ilość bodźców zewnętrznych jest szkodliwa dla ukształtowanego mózgu i obecnie nie przeprowadza się takich operacji u osób, które ukończyły 12 rok życia.

Mózg a doświadczenia pozazmysłowe.

Generalnie problem synestezji wygląda tak, jakby mózg używał tych samych reprezentacji symbolicznych dla różnych bodźców. W szczególności opisany powyżej przypadek kobiety jest sytuacją bliską temu, jaka nas interesuje najbardziej. Wydaje się, że ta kobieta w jakiś sposób nauczyła się odbierać i, co najważniejsze, poprawnie interpretować fale radiowe, wiążąc odbierane wrażenia z symbolicznym wspomnieniem znanych sobie utworów.

Wielkim ostrzeżeniem z kolei jest historia związana z operacjami oczu. Z tą tematyką powiązałbym chyba też problemy psychiczne artystów. Rozwijając swoje zdolności i wrażliwość artyści tworzą co prawda genialne dzieła, ale bardzo często doświadczają problemów psychicznych. W świetle powyższego wydaje się być możliwe, że podłożem tych problemów byłby dostęp do nowych wrażeń w takich ilościach, że mózg nie potrafi sobie z nimi poradzić.

Istnieje więc niebezpieczeństwo, że jeśli doznania mistyczne zaleją nasz, nienawykły do nich, umysł, to możemy spodziewać się poważnych problemów psychicznych.

Tak więc, jeśli nasz rozwój duchowy ma przebiegać bezpiecznie to nie może on przebiegać zbyt szybko. przynajmniej w zakresie dostępu do nowych bodźców. Musimy bowiem mieć czas na naukę kojarzenia tych nietypowych/nowych wrażeń z symboliczną reprezentacją w umyśle. Musimy więc mieć na uwadze, aby doświadczenia pozazmysłowe dostarczane do mózgu:

• uzyskiwały w mózgu zrozumiałą dla nas reprezentację symboliczną;
• były odpowiednio dozowane - ich ilość nie może rosnąć gwałtownie, gdyż może doprowadzić do problemów natury psychicznej.