Według starożytnych filozofów świat materialny składał się z czterech elementów - ognia, powietrza, wody i ziemi - wszystko, co możemy zaobserwować i doświadczyć na planie materialnym jest kombinacją tych elementów (w różnych proporcjach). Toczył się też spór o to, który z tych elementów jest najbardziej podstawowy, będący źródłem dla pozostałych. O ten prymat walczyły woda, powietrze i ogień, uznawane za "prawdziwe" elementy, natomiast ziemia zazwyczaj była uważana za zrównoważoną ich mieszaninę, ale ta mieszanina dała zupełnie nową, niepowtarzalną jakość.

Elementy były ze sobą powiązane atrybutami jakościowymi połączonymi w dwie przeciwstawne pary: suchy i wilgotny, gorący i zimny. W bardziej nowoczesnym ujęciu może to być jakość elektryczności i magnetyzmu.

Elementy w alchemii.

Żywioły łączono też z różnymi innymi atrybutami - począwszy od koloru, poprzez cechy charakteru aż po ciała niebieskie. Bogactwo kombinacji elementów pozwalało wyjaśniać zachowanie oraz cechy wielu rzeczy, ale okazało się, że w tym modelu brakuje miejsca na środowisko w jakim mogłyby się te elementy przejawiać. Z tego powodu Arystoteles wprowadził piąty element, eter.

Dla średniowiecznej alchemii, opartej na teorii "żywiołów" ale nastawionej bardzo praktycznie, poszukiwanie jak najlepszego, uniwersalnego modelu w którym można opisać świat było kluczowe i jeśli koncepcja czterech elementów nie była wystarczająco dobra to starali się ją poprawiać. Dlatego alchemicy z tego czasu wzorem swych arabskich protoplastów rozważali też inne "zasady" - pierwotnie były to siarka i rtęć (najczęściej utożsamiana z wodą i ogniem), od czasów Paracelsusa dodawano do tego sól a później jeszcze inne (ziemia i flegma).

Alchemiczne zasady miały tą przewagę nad oryginalnymi żywiołami, że potrafiły opisać nie tylko statyczne cechy, ale również i zachowanie różnych bytów (z tych zasad zbudowanych). 

To właśnie procesy przemiany były najważniejsze w alchemii i ich zrozumienie zapewniało możliwość stworzenia Kamienia Filozoficznego.

5 żywiołów chińskich.

Żywioły, a w zasadzie ogólna koncepcja elementarnych składników z których zbudowany jest świat była znana w różnych kulturach na przestrzeni dziejów.

Jednym z przykładów takiej koncepcji (bardzo zbliżonym do starożytnych żywiołów) jest model chiński w którym jest pięć żywiołów (woda, ogień, drewno, metal i ziemia), które powiązane są szeregiem cykli, takich jak cykl tworzenia, nierównowagi, zwyciężania, zniewagi.

Cykl tworzenia:

• Drewno karmi ogień
• Ogień tworzy ziemię (popiół)
• Ziemia nosi w sobie metal
• Metal zbiera wodę
• Woda odżywia drewno

Cykl zwyciężania:

• Metal przecina drewno
• Drewno zapuszcza się w ziemię
• Ziemia pochłania wodę
• Woda gasi ogień
• Ogień topi metal

Nowoczesne żywioły hermetyczne.

Nowoczesne rozumienie żywiołów związane było z rozwojem nauki. Popularne skojarzenie z czterema podstawowymi elementami wiązane jest zazwyczaj z czterema stanami skupienia materii:

• stały,
• ciekły,
• lotny,
• plazma.

Jednak model pięciu żywiołów hermetycznych opisanych na pentagramie jest dużo głębszy i bardziej uniwersalny. Przede wszystkim pozwala opisać relacje pomiędzy żywiołami. W takim ujęciu świat byłby uporządkowany tak:

• ziemia - zawiera w sobie wszystkie materialne składniki, w tym również różnego rodzaju energie, które są badane i opisywane przez współczesną naukę;
• ogień będzie tożsamy ze sferą eteryczną - biologiczną siłą życiową właściwą wszystkim istotom żyjącym;
• woda - świat astralny - czyli emocje, uczucia, pragnienia, ale również pamięć, wyobraźnia i wola;
• powietrze - świat mentalny - poziom umysłu, czyli procesów myślowych i świadomości w swej istocie bardzo niematerialny;
• duch - transcendentalny i jednoczący.

Z takim podziałem związane jest pewnego rodzaju uszeregowanie - przede wszystkim jest wyraźny podział na dwie strony. Tradycyjna opozycja wody i ognia, oraz powietrza i ziemi jest uzupełniona podziałem pionowym, w którym elementowi ziemi przeciwstawia się ogień, a elementowi powietrza - woda.