Osobowość to stosunkowo stałe w czasie cechy, dyspozycje i właściwości jednostki - dzięki czemu nas identyfikuje. Nadają one względną spójność zachowaniu, myśleniu, działaniu i odczuwaniu człowieka. Osobowości nie należy mylić z charakterem, który odnosi się do moralnych lub etycznych sądów o zachowań danej osoby, ani też z temperamentem, wrodzonymi cechami osoby, takimi jak porywczość lub zdolność do przystosowywania się. Nasz sposób reagowania na bodźce zewnętrzne i wewnętrzne (czyli charakter i temperament) to istotna część osobowości - jeśli mamy ją kształtować, to musimy umieć rozróżnić to, co możemy zmieniać od tego, co możemy jedynie kontrolować.

Temperament.

Jak wspomniałem wyżej, temperament to zespół cech determinowanych genetycznie, czyli odziedziczonych po przodkach. Nie możemy ich więc zmienić. Ujawniają się one we wczesnym okresie rozwoju, nawet na etapie niemowlęctwa - w pierwszym roku życia. 

Temperamentem interesowano się od dawna i podstawowy podział typów temperamentu nie zmieniał się przez wieki. Od czasów Hipokratesa wyróżnia się cztery zasadnicze typy temperamentu, które w Wikipedii zostały opisane tak:

• choleryczny – (chole – żółć) porywczy, niewyrozumiały, energiczny, urodzony przywódca, człowiek czynu
• sangwiniczny – (sanguis – krew) wesoły, pogodny, towarzyski, gadatliwy, niezorganizowany, zapominalski
• flegmatyczny – (phlegma – flegma) powolny, zrównoważony, dowcipny, pogodny, obserwator
• melancholiczny – (melas chole – czarna żółć) perfekcjonista, uczuciowy, wrażliwy, wierny przyjaciel, podatny na depresje

Wg Pawłowa taki podział temperamentu wynika wprost z wydolności układu nerwowego, co najlepiej obrazuje poniższy diagram.

Nieco inne podejście do temperamentu prezentuje biologiczna teoria temperamentu PEN Hansa Eysencka opierająca się na mierzalnych czynnikach. W jego teorii osobowość powstaje i rozwija się przez funkcjonalne współdziałanie czterech sfer:

• poznawczej (inteligencja),
• woluntarnej (charakter),
• afektywnej (temperament) i
• somatycznej (konstytucja ciała).

Sam temperament zależy zaś przede wszystkim od poziomów ekstrawersji i neurotyczności, które wyznaczają kierunki na jakich rozpięta jest przestrzeń naszego temperamentu.

Ostatnim elementem w teorii PEN odnoszących się do temperamentu jest psychotyczność rozumiana jako poziom uspołecznienia naszych reakcji. Psychotyczność, najmniej precyzyjny i spójny element, na jednym biegunie ma patologiczne stany psychiki a na drugim wysoki poziom uspołecznienia jednostki.

Charakter.

Charakter to generalnie system świadomych dążeń w zachowaniu człowieka. Jest tym składnikiem osobowości, która mówi niejako o stopniu kontrolowania naszego charakteru, czyli można powiedzieć, że mówi o naszej woli. 

Jest to też element, który możemy w pewnym stopniu kształtować.

Żywioły hermetyczne.

Jeśli zwrócimy uwagę na symbolikę żywiołów hermetycznych, to doskonale ona się sprawdza na kilku płaszczyznach.

Osobowość.

Po pierwsze możemy za ich pomocą opisać samą osobowość, która składa się z następujących elementów:

• ogień - charakter - wola,
• powietrze - myślenie - inteligencja,
• woda - temperament - uczucie, 

oraz dodatkowo:

• ziemia - ciało fizyczne.

Temperament.

Również sam temperament daje się przyporządkować do czterech żywiołów:

• ogień - choleryk,
• powietrze - sangwinik,
• woda -melancholik,
• ziemia - flegmatyk.

Kształtowanie charakteru.

Koncepcja hermetycznych żywiołów jest bardzo przydatna również w samym procesie kształtowania naszego charakteru. Rozpoznanie naszego charakteru pozwala nam uruchomić pewne działania, które pozwalają niejako zrównoważyć nasze zachowanie w reakcji na bodźce. Dzięki takim świadomym działaniom nasz charakter może być postrzegany jako bardziej wartościowy, atrakcyjniejszy społecznie.

Jest to w sumie poprawianie naszego temperamentu - tak też należy myśleć o charakterze. Aby takie "poprawienie" temperamentu było możliwe musimy najpierw go zbadać.

Mandala charakterów 

Oczywiście takie przyporządkowanie temperamentów do żywiołów nie jest jakieś arbitralne i jedyne. W artykule "Mandala Charakterów: cztery stany psychiczne, świadomość i nieświadomość" Jacek Błach pokazał nieco inne powiązanie ze starożytnymi żywiołami:

Grafika autorstwa Jacka Błacha, któremu dziękuję za udostępnienie.

System opracowany przez Jacka Błacha jest nową teorią osobowości i łączy w sobie wiele różnych koncepcji opierając się przede wszystkim na enneagramie. Pozwala pracować nad charakterem/osobowością w bardzo szerokim zakresie.

W systemie tym przyporządkowanie żywiołom jest nieco inne niż to wywodzące się z hermetyzmu. Nie jest z tego powodu ani lepsze, ani gorsze - jest inne i warto o tym pamiętać, aby nie mieszać bezkrytycznie ze sobą tych koncepcji.

Badanie własnego temperamentu. 

Pierwszym krokiem na drodze kształtowania charakteru jest zbadanie własnego temperamentu. Ponieważ zazwyczaj przejawiamy cechy wielu kilku typów charakteru to należy z każdego typu wybrać te elementy, które są najwyraźniejsze u nas. 

Ogień - choleryk

Powietrze - sangwinik

Woda - melancholik

Ziemia - flegmatyk

Zastępowanie cech negatywnych

Zmiana temperamentu jest raczej niemożliwa. Nasze złe cechy będą nam towarzyszyć niestety przez całe życie. Ale możemy bardzo skutecznie ograniczyć ich widoczność rozwijając przeciwstawne im cechy pozytywne i kształtując nasze świadome reakcje tak, aby dominowała ta pozytywna cecha.

Najłatwiej tego dokonać dobierając cechy wg klucza przeciwstawnych sobie żywiołów:

• powietrze - ziemia
• ogień - woda

Jeśli więc przejawiamy negatywną cechę ognia (np. egoizm) to musimy poszukać przeciwstawną mu cechę wody (empatia) i starać się ją rozwijać.

Oczywiście nie jest to łatwe, choć takie może się wydawać - jednak niewątpliwie jest możliwe, a nawet pożądane.